Żeglarska Akcja Badania Akwenów 2025

Od maja 2025 r. żeglarze przeprowadzili już ponad 100 pomiarów przejrzystości jezior na Szlaku Wielkich Jezior Mazurskich (sWJM). Wszystko to w ramach Żeglarskiej Akcji Badania Akwenów ŻABA, koordynowanej przez węgorzewską Fundację Żeglarstwo Jest Eko.

Na czym polega akcja?

ŻABA trwa od maja do września. Żeglarze, którzy zgłoszą chęć udziału, otrzymują od Fundacji zestaw pomiarowy zawierający:

• krążek Secchiego do mierzenia przejrzystości wody,
• zalaminowaną instrukcję pomiaru,
• przygotowany przez Fundację Minipodręcznik o zrównoważonym żeglarstwie.

Podczas rejsów po Mazurach uczestnicy dokonują pomiarów, a ich wyniki przekazują Fundacji. Zebrane dane są regularnie publikowane w mediach społecznościowych i na stronie internetowej, a po zakończeniu sezonu trafiają do naukowców, którzy objęli akcję patronatem merytorycznym.

ŻABA wpisuje się w trend citizen science, w którym obywatele wspierają naukowców w zbieraniu danych pomiarowych i który cieszy się coraz większą popularnością.

Skąd pomysł?

Szlak Wielkich Jezior Mazurskich każdego sezonu odwiedza około 15 tys. jednostek pływających, co wywiera istotny wpływ na środowisko. Mimo to brakuje łatwo dostępnych i aktualnych danych o jakości wody w jeziorach. Choć zgodnie z Ramową Dyrektywą Wodną pomiary są stale realizowane, to obejmują one jedynie kilka akwenów sWJM rocznie, a ich wyniki – choć dostępne online – są trudne do odnalezienia i zinterpretowania.

Inspiracją do stworzenia ŻABY były konsultacje z naukowcami z Zakładu Ochrony Wód Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego. Zwrócili oni uwagę na wartość prostych pomiarów przejrzystości wody oraz potrzebę wykonywania ich z większą częstotliwością. Tak powstała idea działania, w której każdy może przyczynić się do lepszego poznania stanu mazurskich jezior.

źródło: Fundacja Żeglarstwo Jest Eko

Dlaczego zajęła się tym Fundacja?

Misją Fundacji Żeglarstwo Jest Eko jest budowanie równowagi między turystyką wodną a ochroną środowiska. Obejmuje to zarówno edukację i popularyzację wiedzy, jak i działania wpływające na zmianę świadomości społecznej. Dlatego potrzeba zgłoszona przez naukowców została odczytana jako szansa na stworzenie inicjatywy, która jednocześnie wspiera naukę i ochronę środowiska i zwiększa świadomość żeglarzy na temat ich wpływu na przyrodę.

Cele działania

Głównym celem ŻABY jest zbieranie danych na temat przejrzystości jezior w miesiącach od maja do września. Oprócz tego akcja realizuje równie ważne cele społeczne. Przede wszystkim udział w niej zachęca do refleksji nad stanem mazurskich jezior i wpływem turystyki na środowisko. Dlatego też biorące w niej udział szkoły żeglarstwa uczestniczą w organizowanym przez Fundację szkoleniu na temat zrównoważonego żeglarstwa, a wszyscy zaangażowani w akcję wolontariusze otrzymują materiały edukacyjne.

Rosnąca medialność inicjatywy pozwala naświetlać istotny dla Mazur problem rosnącego wpływu człowieka na środowisko. Ułatwiają to zamieszczane przez Fundację posty w social mediach oraz udostępniona na stronie internetowej mapa pomiarów, a także pojawiające się w lokalnej prasie i mediach regionalnych materiały. Wolontariusze swoim działaniem wspierają ochronę jezior, dzięki czemu stają się współwłaścicielami problemu, z którym mierzą się Mazury. Możliwe jest także, iż udział w tym krótkim wolontariacie stanie się dla nich przedsionkiem do większego społecznego zaangażowania w przyszłości.

Kto bierze udział?

Początkowo Akcja skierowana była wyłącznie do organizujących rejsy wędrowne po Mazurach szkół żeglarstwa. w tej chwili biorą w niej udział również kluby studenckie, firmy i indywidualni żeglarze. w okresie 2025 do akcji włączyło się już 11 szkół, 5 klubów studenckich, harcerze, służby ratunkowe, firmy realizujące wolontariat pracowniczy, profesjonalni sternicy i niezależni żeglarze. Potencjał zaangażowania jest dużo większy, jednak w tej chwili ograniczają go możliwości organizacyjne Fundacji.

Jak to działa od kuchni?

Siłą ŻABY jest prostota. Porządny krążek Secchiego trudno jest kupić, jednak stosunkowo łatwo zrobić samemu. Metalowe krążki kupowane są po kosztach w lokalnej firmie zajmującej się okuciami do jachtów, a następnie malowane na balkonie. Za sznurek z metrową podziałką służą miarki geodezyjne dostępne wraz z pozostałymi elementami krążka w zwykłym sklepie narzędziowym. Instrukcje obsługi drukowane są w osiedlowej drukarni. Całość jest następnie dostosowywana, montowana i pakowana w domowych warunkach. Koszt produkcji krążka to około 50 zł. Wysyłka automatem paczkowym (o najniższym śladzie węglowym) tam i z powrotem to kolejne 32 zł. Co ciekawe, zamówioną przez Fundację paczkę zwrotną można nadać z dowolnego automatu Inpost bez wydruku etykiety i pisania czegokolwiek na opakowaniu, co znacząco ułatwia żeglarzom zwrot zestawów.

Wyniki pomiarów nanoszone są w zautomatyzowany sposób na interaktywną mapę i wykresy dzięki bezpłatnemu narzędziu Tableau Public. Następnie każdy zainteresowany może zobaczyć nie tylko jaką przejrzystość zastano w którym miejscu, ale też jak wyglądało to w kolejnych miesiącach, kto i kiedy dokonał badania, na jakiej głębokości i w jakiej odległości od brzegu. Mapa na stałe widnieje na stronie internetowej Fundacji.

W 2024 r. wolontariusze zebrali ponad 200 wyników pomiarów z 23 jezior. W 2025 r. celem jest pozyskanie 400 pomiarów.

źródło: Fundacja Żeglarstwo Jest Eko

Finansowanie

Pierwsza edycja została sfinansowana dzięki 5200 zł z lokalnego programu NOWEFIO. W 2025 r. ŻABA otrzymała większe wsparcie z ogólnopolskiego programu NOWEFIO realizowanego przez Narodowy Instytut Wolności. Pozwoliło to na organizację szkoleń w szkołach żeglarstwa i rozszerzenie zasięgu działania na nowe grupy.

Żeglarska Akcja Badania Akwenów: największe wyzwania

Mimo prostoty przebieg Akcji nie jest całkiem bezproblemowy. Fundacja Żeglarstwo Jest Eko działa amatorsko, po godzinach pracy swoich członków. Chociaż przygotowania do działania nie są bardzo obciążające czasowo, to wygospodarowanie kilku lub kilkunastu godzin tygodniowo zawsze stanowi wyzwanie i odbywa się kosztem pozostałych działań Fundacji. Brak zasobów kadrowych ogranicza także rozszerzenie Akcji.

Zaangażowanie żeglarzy jest zmienne i nierówne, przez co zwiększenie liczby uczestników akcji nie przekłada się bezpośrednio na zwiększenie liczby pozyskanych pomiarów. Zaangażowanie to można stymulować, co jednak wymaga czasu, który jest najmniej dostępnym zasobem.

Dodatkowo wydatnym ograniczeniem jest pogoda. Czerwiec i lipiec 2025 r. charakteryzują się silnymi wiatrami, które sprzyjają żeglarzom, ale jednocześnie przeszkadzają w pomiarach. W dokładnej lokalizacji pomiarów przeszkadzają również zakłócenia, które według doniesień medialnych są efektem rosyjskich systemów zakłóceń sygnału GNSS z Kaliningradu.

Podsumowanie

Żeglarska Akcja Badania Akwenów to działanie wielowymiarowe. Pozyskane wyniki pomiarów przejrzystości wód przyczyniają się do rozwoju badań naukowych. Sam proces prowadzący do zbierania danych, rozgłos generowany przez akcję oraz zaangażowanie szkół żeglarskich i wolontariuszy walnie przyczynia się do realizacji misji Fundacji.

Maszty na dużych mazurskich jachtach stawia się przy pomocy korby do kabestanu – dzięki odpowiednim przełożeniom postawienie ciężkiego masztu staje się wykonalne dla małej załogi. Dla Fundacji – ŻABA jest korbą, świadomość ekologiczna masztem, a Mazury łódką, którą razem płyniemy.

zdj. główne: Fundacja Żeglarstwo Jest Eko