Zapobieganie marnotrawstwu w Europie. Wnioski z najnowszego raportu EEA

W dniu 31 marca 2025 r. opublikowany został raport Europejskiej Agencji Środowiska Zapobieganie marnotrawstwu w Europie – postęp i wyzwania, ze szczególnym uwzględnieniem marnotrawstwa żywności. Znajduje się w nim najnowszy przegląd działań zapobiegających powstawaniu odpadów. Dokument przygotowany został w oparciu o dane i trendy gromadzone na potrzeby realizacji i sprawozdawania unijnej dyrektywy ramowej w sprawie odpadów.

Wyniki analiz zostały zaprezentowane w następujących obszarach:

• Zapobieganie powstawaniu odpadów w Europie.
• Postępy w zapobieganiu powstawaniu odpadów.
• Zapobieganie marnowaniu żywności w Europie.

Raport można pobrać ze strony Europejskiej Agencji Środowiska (EEA).

Zapobieganie powstawaniu odpadów w Europie

Dyrektywa w sprawie odpadów priorytetowo traktuje zapobieganie powstawaniu odpadów jako najskuteczniejszą strategię zwiększania efektywności wykorzystania zasobów i ograniczania wpływu odpadów na środowisko. Podkreśla ona znaczenie oddzielania wzrostu gospodarczego od wytwarzania odpadów.

Dokument nakłada na państwa członkowskie Unii Europejskiej (UE) obowiązek wdrożenia programów zapobiegania powstawaniu odpadów i mających na celu ich ograniczanie poprzez środki skupiające się na zrównoważonej konsumpcji, lepszym projektowaniu produktów i ograniczaniu szkodliwych substancji w ich składzie. W Polsce takie wymogi zostały zapisane w uchwale nr 96 Rady Ministrów z dnia 12 czerwca 2023 r. w sprawie Krajowego programu gospodarki odpadami 2028.

Zapobieganie powstawaniu odpadów jest kluczowym elementem gospodarki o obiegu zamkniętym i ma zasadnicze znaczenie w walce z kryzysami, takimi jak zmiana klimatu, utrata różnorodności biologicznej czy zapobieganie zanieczyszczeniu. Poza tym chroni naturalne ekosystemy, zwiększa strategiczną autonomię UE oraz bezpieczeństwo dostaw materiałów.

Do oceny i raportowania postępów w zakresie polityki zapobiegania powstawaniu odpadów w całej UE, na mocy dyrektywy w sprawie odpadów, adekwatna jest Europejska Agencja Środowiska (EEA).

Raport Zapobieganie marnotrawstwu w Europie – postęp i wyzwania, ze szczególnym uwzględnieniem marnotrawstwa żywności

Raport składa się z dwóch głównych części: rozdziału przedstawiającego ogólny postęp w zapobieganiu powstawaniu odpadów oraz rozdziału szczegółowiej odnoszącego się do kwestii zapobiegania powstawaniu odpadów żywnościowych.

Dokonano w nim przeglądu wdrażania i skuteczności dyrektywy w sprawie odpadów w każdym państwie członkowskim oraz na poziomie UE. Oceniono trendy w zakresie wytwarzania odpadów, postęp w oddzielaniu wytwarzania odpadów od wzrostu gospodarczego oraz w transformacji w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym. Ponadto raport kładzie nacisk na marnowanie żywności, zapewniając dogłębną analizę postępów i wyzwań w tym obszarze. Jest to szczególnie ważne, gdy w zrewidowanej dyrektywie w sprawie odpadów proponowane są cele redukcji marnowania żywności.

Zapobieganie marnowaniu żywności w Europie

Zapobieganie marnowaniu żywności ma znaczenie nie tylko dla łagodzenia skutków zmiany klimatu, utraty różnorodności biologicznej czy zapobiegania zanieczyszczeniom, ale zwiększa bezpieczeństwo żywnościowe, co w aktualnej sytuacji geopolitycznej oraz klimatycznej nabiera większego znaczenia. Ograniczenie marnowania żywności obniża emisję gazów cieplarnianych, łagodzi presję na ekosystemy, jak również przyczynia się do zwiększania bezpieczeństwa żywnościowego. Pośrednio wpływa na obniżenie śladu wodnego, o czym pisaliśmy we wcześniejszych wydaniach Wodnych Spraw.

W raporcie wskazuje się, iż działania zapobiegające marnowaniu żywności są niewystarczająco zintegrowane ze strategiami dotyczącymi różnorodności biologicznej i klimatu. Niemniej jednak zyskują na popularności w całej Unii Europejskiej, przy czym 15 państw członkowskich wdraża strategie wykraczające poza wymogi prawne. Większość państw UE ustaliła wewnętrzne cele dotyczące redukcji marnowania żywności. Działania w tym zakresie koncentrują się głównie na podnoszeniu świadomości i edukacji (62 proc.), na środkach rynkowych (4 proc.) i zmianach w regulacjach (1 proc.).

Wymianę wiedzy, dzielenie się praktykami, budowanie potencjału w zakresie monitorowania marnowania żywności czy gromadzenie danych wspiera Platforma UE ds. strat żywności i marnowania żywności oraz Eionet.

W raporcie wskazuje się, iż państwa członkowskie powinny postępować zgodnie z wytycznymi hierarchii wykorzystania żywności. Jej nadwyżki powinno się priorytetowo przekazywać do adekwatnych organizacji/osobom potrzebującym lub przekształcać na paszę dla zwierząt, zamiast recyklingować. Takie podejście zapewnia efektywność wykorzystania zasobów i wspiera cele, jednocześnie nadając priorytet wynikom środowiskowym i etycznym.

Kluczowe wnioski

W związku z przeprowadzonymi analizami wskazuje się:

• W latach 2010–2022 ilość odpadów wytwarzanych w UE wzrosła, niemniej jednak podzielona przez wynik gospodarczy UE spadła o 13 proc., przy czym większość redukcji miała miejsce między 2020 a 2022 r.
• Trendy sektorowe w zakresie wytwarzania odpadów wykazują znaczne zróżnicowanie. Wpływ na to ma wiele polityk. Niezbędna jest zatem dalsza analiza w celu zidentyfikowania konkretnych czynników napędzających wzorce.
• Polityki dotyczące zapobiegania powstawaniu odpadów są powiązane z innymi politykami, co podkreśla potrzebę podejścia systemowego.
• Zapobieganie powstawaniu odpadów ma znaczny potencjał łagodzenia wpływu na klimat, ponieważ prowadzi do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych w całym łańcuchu wartości produktów.
• Zapobieganie powstawaniu niepodlegających recyklingowi odpadów komunalnych może pomóc w osiągnięciu celów w zakresie ich recyklingu.
• Działania w krajowych programach zapobiegania powstawaniu odpadów w Europie przez cały czas w większości opierają się na miękkich instrumentach politycznych, takich jak dobrowolne inicjatywy, porozumienia i kampanie informacyjne.
• Pomimo powiązania między wytwarzaniem odpadów a wzrostem gospodarczym, instrumenty rynkowe są wykorzystywane w sposób niewystarczający, stanowiąc około 6 proc. wszystkich instrumentów politycznych.
• Państwa członkowskie UE aktywnie wdrażają działania w celu zapobiegania marnowaniu żywności – 62 proc. inicjatyw zapobiegania u źródła koncentruje się na podnoszeniu świadomości i edukacji. Działania rynkowe stanowiące około 4 proc. oraz interwencje regulacyjne (1 proc.) są rzadziej wykorzystywane do wspierania zapobiegania powstawania odpadów u źródła.
• Wytwarzanie odpadów w sektorach odpadów i wody przez cały czas rośnie niezależnie od trendów gospodarczych.
• Wpływ pandemii COVID-19 na wzorce konsumpcji i odpadów był bardziej wyraźny niż wpływ istniejących działań zapobiegania powstawaniu odpadów – podkreśla to potrzebę bardziej kompleksowych i skutecznych ram polityki.
• Potrzebna jest dalsza analiza, aby zrozumieć sektorowe czynniki napędzające aktualnie obserwowane trendy.