Polski system elektroodpadów wymaga pilnej reformy. Raport ElektroEko i WEEE Forum ostrzega przed karami

Najnowszy raport ElektroEko i WEEE Forum wskazuje na konieczność głębokiej reformy polskiego systemu gospodarowania elektroodpadami. Mimo iż Polska zbiera 14,6 kg zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego na mieszkańca wobec unijnej średniej 11,2 kg, od 2028 roku grozi nam kara przekraczająca 800 milionów euro rocznie za niezebrany sprzęt.

Średni wskaźnik zbiórki elektroodpadów w UE w 2022 roku wyniósł około 42% wobec wymaganego celu 65%. Pascal Leroy, dyrektor generalny WEEE Forum, podkreśla: „To dowód, iż metoda POM nie jest adekwatna do rzeczywistości. Lepszym rozwiązaniem jest model WEEE generated, który odzwierciedla faktyczne cykle życia urządzeń. Tylko wtedy cele będą realistyczne”.

Stosowana w tej chwili metoda oparta na masie wprowadzonego sprzętu (POM – put on the market) nie uwzględnia rzeczywistych cykli życia urządzeń. W latach 2010-2022 w UE wzrosło zarówno wprowadzanie urządzeń, jak i ich zbiórka, ale luka między nimi niemal się podwoiła – z 4,85 miliona ton do 9,41 miliona ton.

Opłata 2 euro za kilogram od 2028 roku

Od 2028 roku Komisja Europejska planuje wprowadzić opłatę w wysokości 2 euro za każdy kilogram niezebranego ZSEE. Przy obecnej luce Polska mogłaby być obciążona kwotą ponad 800 milionów euro rocznie.

Grzegorz Skrzypczak, prezes ElektroEko, ostrzega: „To realne zagrożenie dla producentów, konsumentów i państwa. System musi być przygotowany, aby takich kosztów uniknąć”.

Ewolucja szarej strefy i problemy strukturalne

Raport wskazuje na ewolucję szarej strefy w sektorze. Problemem nie są już głównie fikcyjne dokumenty, ale niejasne powiązania kapitałowe i organizacyjne. Zakłady przetwarzania zakładają własne organizacje odzysku i transferują z systemu znaczne środki.

Grzegorz Skrzypczak wyjaśnia: „Przy spadającej sprzedaży sprzętu i nadmiarze mocy przerobowych przekraczających milion ton rocznie ryzyko takich praktyk dramatycznie rośnie”. Bliskie powiązania organizacji odzysku i zakładów przetwarzania niosą ryzyko niskiej transparentności finansowej oraz stosowanie dumpingu w celu eliminacji konkurencji.

Dwanaście filarów reformy systemu

Polski raport proponuje „12 filarów” reformy jako ramę łączącą cztery priorytety: stabilność i brak konfliktów interesów, przejrzystość i kontrolę danych, konkurencyjność i unikanie monopoli oraz edukację i legislację spójną z unijnymi standardami.

Doświadczenia państw europejskich pokazują, iż skuteczne systemy łączą kilka cech: transparentne dane i audyt, centralna choć niepaństwowa koordynacja w formie „clearing house”, obowiązkowe przekazywanie elektroodpadów wyłącznie do autoryzowanych podmiotów oraz zasada „all actors”, czyli współodpowiedzialność wszystkich uczestników rynku.

Edukacja fundamentem systemu

Maria Andrzejewska, dyrektorka UNEP/GRID-Warszawa, zaznacza: „Edukacja ekologiczna w obszarze ZSEE to nie dodatek do systemu, ale jego fundament. Bez niej choćby najlepiej skonstruowane mechanizmy prawne i logistyczne nie będą w pełni skuteczne”.

Pascal Leroy dodaje: „Każdy, kto ma dostęp do elektroodpadów, musi być częścią systemu. Bez tego nadużycia będą się powtarzać”.

Autorzy raportu podkreślają, iż bez reform system może się załamać, a kraj stanie przed widmem wielomilionowych kar i trwałej utraty wiarygodności. ElektroEko jako największa organizacja odzysku sprzętu elektrycznego i elektronicznego w Polsce i jedyny polski członek WEEE Forum od 20 lat buduje efektywny system gospodarowania elektroodpadami.