Pasterstwo na Orawie – debata o tradycji i wyzwaniach

Lipnica Wielka, Muzeum Pasterstwa, 3 lipca 2025 r. – Debata pt. „Pasterstwo na Orawie dawniej i dziś” zainaugurowała tegoroczne Święto Pasterskie w Lipnicy Wielkiej.

Na początku Wójt Gminy Lipnica Wielka Mateusz Lichosyt, w towarzystwie Muzyki Zespołu Orawianie im. Heródka, przywitał zebranych oraz panelistów. Następnie zaprezentował postępy nad system identyfikacji wizualnej gminy Lipnica Wielka.

Debata rozpoczęła się od omówienia znaczenia pasterstwa dla dziedzictwa kulturowego Orawy. Jak podkreślali uczestnicy, specyfika kulturowa regionu w dużej mierze wyrosła na bazie tradycyjnej gospodarki pasterskiej. Dyskusja dotyczyła zarówno dziedzictwa materialnego, takiego jak szałasy pasterskie, narzędzia do wyrobu serów, jak i niematerialnego, obejmującego obrzędy, muzykę pasterską, gwary oraz przekazywane z pokolenia na pokolenie techniki wypasu i wytwarzania produktów mlecznych. Wskazano również potrzebę budowania partnerstw między pasterzami, instytucjami kultury i samorządami, aby chronić i promować dziedzictwo wołoskie. Jednym z głównych punktów debaty było przedstawienie przykładów dobrych praktyk w zakresie wspierania tradycyjnego pasterstwa.

Debata w Lipnicy Wielkiej była nie tylko elementem Święta Pasterskiego, ale także ważnym głosem w dyskusji o przyszłości pasterstwa – tego niezwykłego dziedzictwa, które od wieków kształtuje krajobraz i tożsamość Orawy.

W dyskusji uczestniczyli specjaliści z zakresu tradycyjnego pasterstwa, etnografii, ochrony przyrody. Paneliści:

Agata Frączek – Główny Specjalista do spraw rolnictwa, odpowiedzialna za Otwarty Konkurs Ofert pn. „Małopolski Wypas Kulturowy – ekstensywne metody gospodarowania jako ekologiczny sposób zachowania bioróżnorodności i krajobrazu”.

Piotr Gąsienica – Zastępca Dyrektora Małopolskiego Centrum Kultury SOKÓŁ ds. dziedzictwa kulturowego, m.in. odpowiedzialny za koordynację działań związanych z ochroną i promocją dziedzictwa niematerialnego Karpat. Wywodzi się z Zakopanego z rodu Gąsieniców Makowskich. w tej chwili mieszka w Łącku. To Wiceprezes Związku Podhalan w Polsce, autor sztuk teatralnych, poezji i opowiadań gwarowych, regionalista, rzeźbiarz i konferansjer. Został odznaczony Brązową Odznaką za Zasługi dla Kultury Polskiej, ale także Złotym Medalem za Zasługi dla Węgier. Może się również pochwalić tytułem Zasłużony dla Kultury Góralskiej.

Krzysztof Jabłoński – Kierownik Zespołu Rolnictwa Urzędu Marszałkowskiego w Krakowie. Reprezentuje urząd na konferencjach, wyjazdach studyjnych i wydarzeniach związanych z rolnictwem ekologicznym i regionalnym rozwojem obszarów wiejskich. Szczególnie zaangażowany w projekty dotyczące ekologicznego rolnictwa, wypasu kulturowego owiec, ochrony krajobrazu i aktywizacji rolników ekologicznych. Współtworzył dokumenty strategiczne dotyczące wspierania wypasu owiec w górach (Beskidy, Tatry, Gorce), m.in. w ramach projektów „Owca Plus” i „Owca w krajobrazie kulturowym”.

Małgorzata Jaszczołt – pełnomocnik Dyrektora w Narodowym Instytucie Kultury i Dziedzictwa Wsi. Absolwentka etnologii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie i Podyplomowego Studium Muzeologicznego UJ, wieloletni kustosz w Państwowym Muzeum Etnograficznym w Warszawie, opiekun kolekcji gospodarki podstawowej i rzemiosł. Interesuje ją szczególnie tematyka związana z rzemiosłem i rękodziełem w kontekście historycznym oraz współczesnym, wystawiennictwo muzealne, film etnograficzny oraz muzealnictwo prywatne. Bliskie są jej kwestie związane z lokalnymi tożsamościami. Prowadziła badania terenowe związane z rzemiosłem i rękodziełem, współczesnymi kontekstami wsi oraz dawnymi wsiami na warszawskim Ursynowie. Autorka i współautorka wielu wystaw, dokumentów filmowych, artykułów naukowych i popularnonaukowych muzealnych oraz wpisach na blogach instytucjonalnych. Jej hobby to film, literatura piękna, podróże i spotkania z ludźmi.

Andrzej Lassak – od ponad 14 lat prowadzi bacówkę w Krzywaniu w Lipnicy Wielkiej. Pochodzi ze znanego rodu baców podhalańskich ze Suchego. Jego ojciec, również Andrzej Lassak, pastersko związany m.in. z Bieszczadami, Jaworkami.

Józef Michałek– Góral i praktyk w zakresie gospodarki rolnej w Karpatach, w szczególności funkcjonowania gospodarstw pasterskich. Od wielu lat ściśle współpracuje z gospodarstwami pasterskimi na obszarze od Beskidu Śląskiego po Bieszczady. Od 2008 r. koordynator wojewódzkiego programu „Owca Plus” w Beskidzie Śląskim i Żywieckim. Od 2022 koordynator w projekcie: Małopolski Wypas Kulturowy. Znawca kultury pasterskiej i góralszczyzny. W latach 2008 – 2025 r. odbył wiele podróży po wszystkich krajach karpackich i na Bałkanach odwiedzając miejsca wypasu owiec i kultury wołoskiej. Prowadzi warsztaty z zakresu dziedzictwa kulturowego, szlaków kulturowych, rękodzieła i tradycyjnej gospodarki górskiej oraz produktów tradycyjnych i regionalnych. Propagator idei rozwoju w przestrzeniach ekosystemowych. Autor wielu publikacji z zakresu: kultury wsi, regionalizmu, folkloru.

Robert Kowalczyk – prowadzący debatę.

Spotkanie zorganizowano w ramach projektu „Orawski osod na wołoskim szlaku”. Projekt zrealizowano przy wsparciu finansowym Województwa Małopolskiego – zadanie „Małopolska Gościnna” – Priorytet 5 Szlak Kultury Wołoskiej.

fot. Łukasz Sowiński