Zrównoważona produkcja żywności w obliczu wyzwań rynkowych, środowiskowych i klimatycznych

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) opublikował opinię pod tytułem Zrównoważona produkcja żywności i zapewnienie sprawiedliwego dochodu europejskim rolnikom w obliczu wyzwań rynkowych, środowiskowych i klimatycznych, która została opracowana na wniosek polskiej prezydencji i uzupełnia wcześniejsze opinie wydane przez EKES. Polska prezydencja planuje opracować szereg narzędzi i kluczy, aby wspierać rolników w czasach kryzysu, zapewnić im dochody, zwiększyć siłę przetargową oraz ulepszyć wdrażanie unijnych ram prawnych.

W szczególności podnoszona jest potrzeba wzmocnienia istniejących środków zarządzania kryzysowego w celu przeciwdziałania skutkom zaostrzających się sytuacji kryzysowych, takich jak ekstremalne warunki pogodowe, niestabilność geopolityczna i napięcia na rynkach międzynarodowych.

Produkcja żywności w obliczu aktualnych wyzwań

Produkcja żywności napotyka aktualnie kilka poważnych wyzwań, z którymi muszą zmierzyć się rolnicy. Na plon, jakość produktu i na ceny może wpływać kilka czynników, takich jak: zmiana klimatu, która przejawia się we wzroście liczby zdarzeń ekstremalnych, wskutek czego plon staje się bardziej nieprzewidywalny; względy środowiskowe i zdrowotne; tendencje na rynku rolnym; napięcia w relacjach handlowych i wydarzenia geopolityczne. O wpływie zmiany klimatu na ceny żywności pisaliśmy w jednym z poprzednich artykułów: Ceny żywności w 2025 r. będą niestabilne – eksperci winią ekstremalną pogodę.

EKES zaleca, by w obliczu rosnących, częstszych i poważniejszych zagrożeń opracować i wdrożyć narzędzia wspierające dochody rolników i zapewniające im ubezpieczenie. EKES zdaje sobie sprawę, iż większość narzędzi powinna objąć ryzyko klimatyczne, jednak trzeba też podkreślić i utworzyć narzędzia obejmujące także ryzyko rynkowe, którego wpływ może być równie duży. EKES podkreśla, iż niektóre modele mają na celu sprostanie krótkoterminowym wyzwaniom poprzez szybkie reagowanie na wstrząsy, natomiast inne zostały opracowane, by stawiać czoła długoterminowym wyzwaniom i wzmacniać odporność rolników. Zdaniem EKES najważniejsze znaczenie ma zapewnienie spójności na szczeblu europejskim między tymi dwoma uzupełniającymi się wymiarami.

EKES zwraca uwagę, iż systemy wsparcia dochodu powinny być dostępne dla europejskich producentów, by mogli oni rozwijać praktyki rolnicze zgodnie z nowymi wyzwaniami rynkowymi, społecznymi, środowiskowymi i klimatycznymi i przypomina o znaczeniu łączenia dbałości o wyniki gospodarcze z efektywnością środowiskową. Jego zdaniem jest bardzo ważne, aby ryzyka nie ponosił sam producent, ale by było ono rozłożone na cały łańcuch żywnościowy.

Zrównoważona produkcja żywności – najważniejsze zalecenia EKES

Zgodnie z przygotowaną opinią EKES przedstawia następujące zalecenia, mające na celu rozwój zrównoważonej produkcji żywności w obliczu wyzwań rynkowych, środowiskowych i klimatycznych:

• opracowanie i wdrożenie – w ramach WPR i poza nią – krótko i długoterminowych narzędzi wspierających dochody rolników i ubezpieczających ich od zmienności warunków naturalnych;
• prace na szczeblu UE nad modelem ubezpieczeń opartym na partnerstwie publiczno-prywatnym, uzupełniającym narzędzia WPR i zaspokajającym potrzeby wszystkich rolników, z uwzględnieniem wielkości i specjalizacji gospodarstw rolnych;
• uwzględnienie w instrumentach WPR po 2027 r. elementów antycyklicznych, aby reagować na dużą presję, jakiej sektor rolny doświadcza ze strony rynków, często poprzez niskie lub silnie wahające się ceny;
• przekształcenie i znaczne zwiększenie na szczeblu UE rezerwy na wypadek kryzysów w sektorze rolnym jako spójnego europejskiego narzędzia zarządzania kryzysowego;
• wspieranie zdolności inwestycyjnych rolników dzięki prostych, dostosowanych i niebiurokratycznych instrumentów finansowych, w powiązaniu z produktami finansowymi oferowanymi przez banki, ale również przez inne podmioty (dotacje, fundusze inwestycyjne, zaproszenie do wyrażenia zainteresowania, zaproszenie do składania projektów itp.);
• rozważenie rozszerzenia dyrektywy w sprawie nieuczciwych praktyk handlowych w celu zakazania sprzedaży poniżej kosztów poprzez uniemożliwienie nabywcom dokonywania zakupów po zaniżonych cenach;
• utworzenie unijnego centrum cyfrowego do raportowania cen rynkowych, kosztów i marż w całym łańcuchu żywnościowym;
• opracowanie nowej polityki UE, która umożliwi rolnikom zbiorowe negocjowanie cen;
• ochronę, podwyższenie i lepsze ukierunkowanie płatności bezpośrednich dla rolników aktywnych zawodowo w ramach następnej WPR;
• zachęcanie państw do kontynuowania produkcji żywności w niskoemisyjnych systemach i wspieranie ich w celu zminimalizowania emisji i unikania ucieczki emisji;
• zapewnienie równoważności norm produkcji żywności we wszystkich umowach handlowych;
• umożliwienie sprawiedliwej zielonej transformacji europejskiego rolnictwa poprzez zachęcanie do stosowania bardziej zrównoważonych praktyk produkcyjnych, w tym zapewnienie dostępu do pracy sezonowej i przystępnej cenowo zielonej energii, bez tworzenia niekorzystnej sytuacji konkurencyjnej;
• ochronę rolników przed narażeniem na niekorzystne warunki konkurencji spowodowane międzynarodowymi umowami handlowymi z państwami trzecimi;
• wysokiej jakości badania naukowe w dziedzinie rolnictwa i inwestycje w edukację mogą pomóc w sprostaniu wyzwaniom stojącym przed sektorem rolnym i zwiększyć jego konkurencyjność. W związku z tym konieczne jest znaczące finansowanie badań naukowych w dziedzinie rolnictwa z budżetu na unijną politykę badawczą;
• utrzymanie dynamicznej produkcji rolnej w całej Europie, w tym na jej mniej sprzyjających obszarach. Jest to istotny element europejskiego bezpieczeństwa dostaw i musi pozostać jedną z podstawowych zasad wspólnej polityki rolnej UE.

Produkcja żywności i bezpieczeństwo żywnościowe

Unia Europejska stoi przed szeregiem wyzwań, takich jak napięcia geopolityczne, zmiana klimatu, transformacja energetyczna i globalna konkurencja, które bezpośrednio wpływają na produkcję żywności. Ograniczenie produkcji żywności wpływa bezpośrednio na bezpieczeństwo żywnościowe. Warto podkreślić, iż w tej chwili głównym problemem w produkcji żywności jest niska opłacalność produkcji, dlatego jednym z podstawowych wyzwań jest konieczność utrzymania żywotności ekonomicznej gospodarstw rolnych, by zagwarantować odpowiedni poziom produkcji żywności. Opinia ma na celu pomoc w przygotowaniu narzędzi i działań wspierających rolników w czasach kryzysu.