4 godzin temu
Komisja Europejska ocenia postępy we wdrażaniu paktu o migracji i azylu. Choć połowa etapu przejściowego już za nami, wiele z kluczowych elementów reformy wciąż wymaga pilnej uwagi. Czy UE zdąży na czas?
Unia Europejska nie pierwszy raz próbuje ujednolicić i unowocześnić swój system migracyjny. Przyjęty w czerwcu 2024 r. pakt o migracji i azylu to jedno z najbardziej ambitnych przedsięwzięć w tym zakresie.
W zamyśle ma on zbudować trwałe fundamenty nowego systemu, opartego na równowadze między odpowiedzialnością a solidarnością. W ubiegłym tygodniu (11 czerwca) Komisja Europejska przedstawiła pierwsze sprawozdanie z wdrażania tego Paktu, podsumowując osiągnięcia i sygnalizując obszary krytyczne, które wymagają intensyfikacji prac, by cały mechanizm mógł zacząć działać do czerwca przyszłego roku.
Nowa architektura danych i granic
Jednym z kluczowych elementów Paktu jest rozbudowa systemu informatycznego Eurodac, stanowiącego centralną bazę danych biometrycznych osób ubiegających się o azyl. Choć wiele państw UE poczyniło wyraźne postępy, niektóre przez cały czas zmagają się z implementacją nowej wersji systemu. Komisja oraz agencja eu-LISA zapewniają im wsparcie techniczne.
Podobnie nierównomierne są przygotowania do wdrożenia nowych procedur na granicach zewnętrznych Unii. Część państw osiągnęła już wymaganą gotowość operacyjną i kadrową, ale przez cały czas pozostają trudności z wyborem lokalizacji dla punktów kontroli granicznej i wdrażaniem procedur granicznych.
Niewidzialna granica – warunki przyjmowania
Zapewnienie odpowiednich warunków przyjmowania imigrantów to nie tylko wyzwanie logistyczne, ale i najważniejszy test zgodności z prawem unijnym i międzynarodowym. Choć realizowane są prace nad wdrożeniem nowych standardów recepcyjnych, nie wszędzie udało się zagwarantować wystarczającą pojemność.
W szczególności niepokój budzi zjawisko wtórnych przemieszczeń, czyli nieautoryzowanego przepływu migrantów z jednego państwa członkowskiego do drugiego, którego ograniczenie wymaga większej koordynacji.
Nie mniej istotne są procedury azylowe. Państwa członkowskie, przy wsparciu UE, dostosowują się do nowych regulacji, jednak tempo tych zmian bywa nierówne. Problemem pozostają zaległości w rozpatrywaniu wniosków i niewystarczające przeszkolenie kadr. Zwiększenie przepustowości systemów krajowych to jedno z głównych zadań na nadchodzące miesiące.
Powroty, które muszą działać
Kolejnym obszarem wymagającym intensyfikacji działań są procedury powrotowe. Zgodnie z Paktem, powinny one być bezpośrednio powiązane z procedurami azylowymi, by uniknąć sytuacji, w której osoby objęte odmową azylu pozostają w UE bez statusu.
Trwają negocjacje nad nowym rozporządzeniem w sprawie powrotów, które powinny zostać niezwłocznie zakończone, by zlikwidować luki w obecnym systemie.
Równolegle konieczne jest usprawnienie transferów w ramach mechanizmu dublińskiego – czyli przekazywania migrantów do kraju odpowiedzialnego za ich wniosek o azyl. Choć to jeden z fundamentów nowej architektury odpowiedzialności, praktyczna implementacja tej zasady bywa wciąż ograniczona.
Solidarność w praktyce
Nie mniej istotnym komponentem Paktu jest wzmocnienie solidarności między państwami członkowskimi. Komisja pracuje nad przygotowaniem pierwszego rocznego cyklu solidarnościowego zaplanowanego na październik 2025 r.
Do czerwca przyszłego roku ma natomiast zacząć działać stały mechanizm solidarności. Europejska Agencja Azylowa (EUAA), we współpracy z Komisją i państwami członkowskimi, pracuje nad oceną sytuacji migracyjnej w każdym kraju oraz nad określeniem proporcjonalnego wkładu każdego z nich w rozwiązywanie wspólnych wyzwań.
Kluczowe jest także planowanie awaryjne. Państwa członkowskie mają obowiązek przygotowania planów kryzysowych, które pozwolą na funkcjonowanie systemów recepcyjnych i azylowych także w warunkach wyjątkowego napływu migrantów. Te plany powinny być spójne z innymi strategiami – dotyczącymi granic, powrotów czy zdrowia publicznego.
Równość i integracja
Istotnym filarem Paktu są nowe zabezpieczenia prawne. Chodzi tu przede wszystkim o wzmocnienie równowagi między prawami i obowiązkami osób ubiegających się o ochronę międzynarodową.
Komisja odnotowuje, iż krajowe plany wdrożeniowe generalnie respektują tę zasadę i odzwierciedlają nowe elementy unijnej polityki. Szczególną wagę przywiązuje się do uruchomienia niezależnych mechanizmów monitorowania praw podstawowych oraz zapewnienia bezpłatnego doradztwa dla osób poszukujących ochrony.
W obszarze integracji Komisja wskazuje na rosnącą efektywność działań państw członkowskich. Jednak mimo pozytywnych przykładów, przez cały czas konieczne są inwestycje w edukację, rynek pracy, systemy opieki zdrowotnej i mieszkalnictwo.
Szczegółowy przegląd tych działań zawiera dokument roboczy towarzyszący sprawozdaniu Komisji – przegląd śródokresowy Planu działania na rzecz integracji i włączenia społecznego na lata 2021–2027. Pokazuje on zarówno przykłady dobrych praktyk, jak i utrzymujące się problemy, które należy rozwiązać, by integracja migrantów stała się realna i trwała.
Unijne wsparcie i oczekiwania
Komisja Europejska deklaruje kontynuację wsparcia dla państw członkowskich w postaci narzędzi, wytycznych i finansowania.
Od maja 2025 r. do dyspozycji pozostaje dodatkowe 3 mld euro z budżetu UE, które mają wesprzeć wdrażanie Paktu oraz kraje przyjmujące osoby przesiedlone z Ukrainy. To sygnał, iż instytucje unijne traktują sprawę priorytetowo – zarówno w wymiarze technicznym, jak i politycznym.
Kolejne sprawozdanie z wdrażania Paktu o migracji i azylu ma zostać opublikowane w październiku 2025 r. Od jego treści może zależeć, czy uda się dopiąć reformę na ostatniej prostej.
