Turystyka a jakość środowiska naturalnego – współzależności ekonomiczne, społeczne i ekologiczne

W jaki sposób intensywny rozwój ruchu turystycznego wpływa na jakość środowiska naturalnego w krótkim i długim okresie? Próby odpowiedzi na to pytanie podjęli się tureccy naukowcy w ramach badania oddziaływań społeczno-ekonomicznych czynników w krajach uzależnionych od turystyki. Konkluzje są jednoznaczne.

Gdy turysta jest aktywem gospodarczym

W ramach badania opublikowanego w kwietniu br. w czasopiśmie Sustainability tureccy naukowcy przeanalizowali dane z 24 państw, których gospodarka w dużej mierzej uzależniona jest od ruchu turystycznego. Znalazły się wśród nich takie słynne destynacje wakacyjne, jak Bahamy, Malediwy, Seszele, Kambodża, Chorwacja, Malta i Islandia. Dane pochodzą z bazy Banku Światowego i dotyczą dwóch ostatnich dekad (2000-2022), a więc okresu intensywnych zmian w poziomie emisji gazów cieplarnianych. Cechą wspólną wszystkich analizowanych państw jest stosunkowo mała populacja oraz co najmniej 25-procentowy udział turystyki w PKB.

Do analizy wybranych czynników społecznych, ekonomicznych i ekologicznych wykorzystano zaawansowane narzędzia ekonometryczne, które pozwoliły oszacować wzajemne zależności, zarówno w krótkiej, jak i długiej perspektywie. To ambitne podejście dostarcza ciekawych wniosków dla strategii rozwoju ruchu turystycznego, kładąc jednocześnie nacisk na jakość środowiska naturalnego jako wartość priorytetową.

Podstawowe zależności między emisjami, rozwojem gospodarczym a turystyką

Turecka analiza skupiła się na porównaniu takich zmiennych, jak wielkość populacji i oczekiwana długość życia w poszczególnych krajach, intensywność energetyczna (inaczej zużycie energii w przeliczeniu na uzyskane wyniki produkcyjne), rozwój gospodarczy oraz jakość środowiska naturalnego. Ta ostatnia szacowana była przez pryzmat poziomu emisji gazów cieplarnianych, więc niekoniecznie wyczerpuje wszystkie aspekty oddziaływania ruchu turystycznego.

Podstawowe zależności między powyższymi zmiennymi społecznymi, ekonomicznymi i ekologicznymi określono na podstawie dostępnej literatury naukowej. Wynika z niej na przykład, iż w Brazylii, Chinach, Tajlandii i Kuwejcie turystyka asocjowana jest z wyraźnym wzrostem emisji gazów cieplarnianych. Z drugiej strony, istnieją badania pokazujące dokładnie odwrotną zależność – w wielu państwach, np. Malezji, rozwój sektora turystycznego wywarł pozytywny wpływ na jakość środowiska naturalnego.

Dość interesująca wydaje się też zależność między rozwojem gospodarczym a stanem środowiska. Otóż ze wstępnych obserwacji wynika, iż początkowo intensywny rozwój gospodarczy, który bywa wynikiem rozwoju sektora turystycznego, oddziałuje negatywnie na regionalną przyrodę. Po przekroczeniu pewnego progu i zwiększeniu dochodów mieszkańców relacja ta się odwraca, a dalszy rozwój gospodarczy zaczyna wpływać pozytywnie na jakość środowiska naturalnego.

zdj. Asad Photo Maldives/ Pexels

Wyniki analizy ekonometrycznej

Aby uzyskać bardziej kompleksowy model ekonomicznych, społecznych i ekologicznych zależności w krajach uzależnionych od dochodów z turystyki, pozyskane dane poddano stricte ekonometrycznej analizie w oparciu o modele RALS i ARDL. Co się okazało?

W długim okresie wzrost populacji, intensywność energetyczna oraz turystyka zwiększają w wyraźny sposób ogólny poziom emisji gazów cieplarnianych. Długość życia obywateli i rozwój gospodarczy nie wydają się jednak mieć statystycznie istotnego wpływu na emisje. W krótkiej perspektywie natomiast relacja ta jest nieco inna – intensywność energetyczna, rozwój gospodarczy, oczekiwana długość życia i wielkość populacji obniżają jakość środowiska naturalnego, ale ruch turystyczny nie ma istotnego ekonometrycznie znaczenia.

W uproszczeniu: wpływ, jaki wywiera turystyka na środowisko, zmienia się w czasie i na początku może być bagatelizowany, a ujawnia się dopiero po latach.

Jak dbać o jakość środowiska naturalnego w krajach o wysokim potencjale turystycznym?

Wypracowane modele zależności społeczno-ekonomicznych i ekologicznych pozwoliły autorom badania sformułować szereg rekomendacji dla rządów państw uzależnionych gospodarczo od ruchu turystycznego. Najważniejszą z nich jest konieczność jak najszybszego włączenia celów zrównoważonego rozwoju do działań w sektorze turystyki.

W szczególności zaleca się:

• poszerzenie bodźców motywacyjnych dla właścicieli hoteli, restauracji i innych organizacji turystycznych w celu zmniejszenia ich zależności od brudnych źródeł energii;
• wprowadzenie długoterminowych pożyczek na rzecz transformacji z paliw kopalnych na zieloną energię;
• redukcje podatkowe dla właścicieli biznesów, którzy inwestują w zrównoważoną produkcję energii oraz wdrażają systemy energooszczędne.

Za kluczową uznano także konieczność ścisłego monitoringu migracji obywateli z terenów wiejskich do miast. W tym kontekście bardzo ważne jest wspieranie rozwoju ekoturystyki w mało zurbanizowanych regionach, co pozwoli stworzyć nowe miejsca pracy, ograniczając ucieczkę do metropolii.

Rządy w krajach o wysokim potencjale turystycznym mogą też wdrażać precyzyjnie zdefiniowane regulacje dotyczące standardów środowiskowych. W lokalizacjach, gdzie ruch turystyczny wywiera jednoznacznie negatywny wpływ na jakość środowiska naturalnego, powinno się przeznaczać odpowiednio duże fundusze na ochronę oraz odnowę walorów ekologicznych. Bardzo istotne jest również uznanie efektywności energetycznej za priorytet, który realizować można zwłaszcza poprzez ulepszone metody produkcyjne oraz wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii.

Turystyka jako globalna siła

Rozwój turystyki może wspierać gospodarczy, społeczny i ekologiczny dobrobyt ludzi i miejsc, o ile prowadzony jest w sposób odpowiedzialny. Według raportu Wpływ ekonomiczny podróży i turystyki 2023 wydanego przez Światową Radę Podróży i Turystyki cały sektor odpowiedzialny jest za 7,6 proc. globalnego wzrostu gospodarczego. Tylko w 2022 r. wygenerował on 22 mln nowych miejsc pracy.

Z drugiej strony, międzynarodowe podróże i związane z nimi emisje CO₂ w znaczący sposób przyczyniają się do pogłębiania zmiany klimatu. Światowa Organizacja Turystyczna (WTO) podkreśla, iż to właśnie transport jest odpowiedzialny za 75 proc. emisji generowanych przez turystykę.

Największym współczesnym wyzwaniem wydaje się więc mitygowanie negatywnych skutków podróży i infrastruktury przy jednoczesnym wzmacnianiu pozytywnego społecznego i ekonomicznego znaczenia turystyki.