„Nie ma alternatywy dla współpracy polsko-niemieckiej!” Grupy Kopernika przestrzega przed wzrostem populistycznej prawicy

Zdjęcie: siedziba Fundacji Krzyżowa, fot. Lukasz Giza

Nieformalna Grupa Kopernika, zrzeszająca ekspertów z Polski i Niemiec, po wyborach parlamentarnych w Niemczech i wyborach prezydenckich w Polsce przestrzega przed wzrostem populistycznej prawicy w obu krajach i zagrożeniem dla współpracy i wskazuje, co każdy z państw powinien zrobić, by zatrzymać niebezpieczny trend, który może doprowadzić do zerwania współpracy.

siedziba Fundacji Krzyżowa, fot. Lukasz Giza

200 lat wrogości, negatywnie nacechowanej polityki prusko-niemieckiej miało tragiczny finał w napaści Niemiec na Polskę w 1939 roku. „Logika wrogości nieuchronnie prowadzi do sytuacji w której przegrywają jedni i drudzy. Jednym z największych osiągnięć obu narodów stało się zrozumienie, iż trwałe bezpieczeństwo oraz dobrobyt są możliwe tylko wtedy, gdy nie występujemy przeciwko sobie, ale działamy razem.” – piszą w apelu po wyborach parlamentarnych w Niemczech i wyborach prezydenckich w Polsce w imieniu Grupy Kopernika dr hab. Robert Żurek z Fundacji Krzyżowa oraz prof. dr Peter Oliver Loew.

Grupa Kopernika jest nieformalnym polsko-niemieckim forum eksperckie, działającym od 2000 roku. Jest projektem Niemieckiego Instytutu do spraw Polskich oraz Fundacji „Krzyżowa“ dla Porozumienia Europejskiego.

Nie ma alternatywy dla współpracy polsko-niemieckiej!

Apel Grupy Kopernika po wyborach parlamentarnych w Niemczech i wyborach
prezydenckich w Polsce

Trwająca ponad dwieście lat, negatywnie nacechowana polityka prusko-niemiecka wobec Polski przyczyniła się do trwałego napięcia i wrogości w relacjach polsko-niemieckich. Wrogość ta osiągnęła swoje tragiczne apogeum podczas II wojny światowej, kiedy niemiecka agresja przyniosła narodowi polskiemu niewyobrażalne cierpienia. Wojna w konsekwencji pochłonęła także życie wielu obywateli niemieckich i stała się moralną katastrofą dla całego narodu niemieckiego.

Zarówno przyczyną, jak i skutkiem polsko-niemieckiego procesu pojednania po II wojnie światowej było głębokie przekonanie, iż logika wrogości nieuchronnie prowadzi do sytuacji w której przegrywają jedni i drudzy. Jednym z największych osiągnięć obu narodów stało się zrozumienie, iż trwałe bezpieczeństwo oraz dobrobyt są możliwe tylko wtedy, gdy nie występujemy przeciwko sobie, ale działamy razem – we wzajemnym szacunku i partnerstwie.

Dzisiaj trzeba jasno powiedzieć: Nie ma dobrej alternatywy dla ścisłej współpracy polsko-niemieckiej. W obliczu ogromnych wyzwań przyszłości tylko wspólne, solidarne działania będą realną gwarancją bezpieczeństwa i pokoju dla obu krajów. Optymalnym środowiskiem dla takiej współpracy pozostają NATO i Unia Europejska.

Dlatego obecne trendy polityczne zarówno w Polsce, jak i w Niemczech muszą budzić silny niepokój. Choć odmienne w swej treści, formie i narodowym kontekście, to w obu krajach zyskują na znaczeniu siły polityczne, które – każda na swój sposób – promują narodowy egoizm, kwestionują zasadność bliskiej współpracy polsko-niemieckiej i tym samym osłabiają fundamenty Unii Europejskiej. Rodzi to realne ryzyko zaprzepaszczenia dorobku ostatnich dziesięcioleci we wzajemnych relacjach i powrotu do logiki wrogości – logiki, która w przeszłości prowadziła do cierpienia i katastrof.

Na siłach politycznych, które rozumieją wagę i wartość dobrych stosunków polsko-niemieckich, spoczywa dziś szczególna odpowiedzialność. Ich pilnym zadaniem jest skuteczne przeciwdziałanie tym niebezpiecznym tendencjom. Wysiłki te mogą i powinny przybrać następujące formy i działania:

1. Intensyfikacja współpracy polsko-niemieckiej w obszarze bezpieczeństwa:

Wspólne działania na rzecz bezpieczeństwa obu państw wzmacniają społeczne poczucie stabilności, a tym samym osłabiają wpływy radykalnych i populistycznych narracji. Wspólne bezpieczeństwo buduje wspólne zaufanie – i większą akceptację dla partnerstwa polsko-niemieckiego.

2. Szeroko zakrojona kampania informacyjna:

Potrzebna jest rozległa, profesjonalna kampania informacyjna, uświadamiająca, jak wiele obie strony już dziś zawdzięczają polsko-niemieckiej współpracy – i jakie szanse niesie jej dalsze pogłębianie. Należy z determinacją przeciwdziałać narracjom antagonizującym nasze społeczeństwa oraz docierać do tych grup społecznych, które są na nie szczególnie podatne.

3. Wzmocnienie instytucji i inicjatyw społeczeństwa obywatelskiego:

Konieczne jest systemowe wzmocnienie instytucji budujących dobre relacje sąsiedzkie (w tym Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej i Polsko-Niemieckiej Współpracy Młodzieży), oraz wyraźne wsparcie i docenienie licznych inicjatyw społecznych, które od lat, po obu stronach granicy, tworzą sieci osób budujących dobre relacje i wzajemne zaufanie. To one w największym stopniu przeciwdziałają dezinformacji i zmniejszają podatność społeczeństwa na populistyczne narracje.

4. Aktualizacja Traktatu o Dobrym Sąsiedztwie z 1991 roku:

Aktualizacja Traktatu o Dobrym Sąsiedztwie z 1991 r., być może w formie Polsko-Niemieckiej Deklaracji o Przyjaźni i Strategicznej Współpracy w Europie, powinna podkreślać konieczność strategicznej współpracy w kwestiach bezpieczeństwa i obronności, ale także akcentować potrzebę pogłębiania kontaktów międzyludzkich, wspierania organizacji pozarządowych oraz rozwijania współpracy kulturalnej i edukacyjnej.

5. W Polsce: budowanie nowoczesnego, europejskiego modelu patriotyzmu:

Należy zdecydowanie przeciwstawić się populistycznej wizji patriotyzmu, w której antyniemieckość staje się jego konstytutywną częścią. Trzeba promować model patriotyzmu zorientowany na integrację europejską, otwartość i współpracę z sąsiadami – przekonywać, iż patriotą jest ten, kto buduje dobre relacje z Niemcami, a nie ten, kto je podważa. Ważnym zadaniem jest przeciwdziałanie marginalizacji języka, historii i kultury niemieckiej w polskim systemie edukacji, wsparcie mniejszości niemieckiej, oraz pogłębione przepracowanie wspólnej historii – z uwzględnieniem znaczenia stosunków polsko-niemieckich na przestrzeni ostatnich stuleci i wartości Unii Europejskiej.

6. W Niemczech: odbudowa zaufania i poszanowanie wrażliwości polskiej:

Konieczne jest jak najszybsze, przekonujące dla strony polskiej zamknięcie spornych kwestii, które obciążają wzajemne relacje i wzmacniają antyniemiecką narrację w Polsce. Nie da się budować dobrych stosunków z sąsiadem bez rzetelnego przepracowania trudnej historii, w tym dziedzictwa antypolskiej polityki Prus i Niemiec od połowy XVIII wieku, oraz bez zadośćuczynienia za zbrodnie II wojny światowej. Potrzebne jest także zwiększenie obecności języka, historii i kultury polskiej w niemieckim systemie edukacji, aktywne wsparcie Polonii. Niezwłocznie należy także rozwiązać – w duchu europejskiej solidarności – problem przywróconych kontroli granicznych. Powodują one poważne straty wizerunkowe i gospodarcze, a przede wszystkim stanowią zaprzeczenie idei europejskiej integracji.

Za Grupę Kopernika:

dr hab. Robert Żurek, Krzyżowa; prof. dr Peter Oliver Loew, Darmstadt (4 sierpnia 2025 r.)