Mirosław Dzielski to jedno z najbardziej oryginalnych nazwisk polskiej myśli liberalnej drugiej połowy XX wieku. Filozof, publicysta, działacz opozycyjny, ale przede wszystkim intelektualista, który w czasach głębokiego komunizmu zaproponował ideowy projekt wyjścia z impasu PRL. Jego działalność intelektualna i społeczna, a przede wszystkim niekonwencjonalne podejście do kompromisu z władzą, czynią go postacią wartą przypomnienia. Dzielski był nie tylko teoretykiem – jego idee miały realny wpływ na debatę publiczną w okresie schyłku PRL.
Mirosław Dzielski urodził się 14 listopada 1941 roku w Bochni, w rodzinie inteligenckiej. Wychowywał się w trudnych warunkach powojennej Polski, co wpłynęło na jego późniejsze przekonania polityczne i filozoficzne. Już w młodości interesował się nauką i literaturą. W 1959 roku rozpoczął studia z fizyki na Uniwersytecie Jagiellońskim – jednej z najstarszych i najbardziej prestiżowych uczelni w Europie Środkowej. Studia te ukończył w 1966 roku, ale niedługo jego zainteresowania przesunęły się w stronę filozofii. Zaczął pracę w Zakładzie Filozofii Nauk Przyrodniczych UJ, gdzie zajął się problematyką metodologii nauk i relacji między nauką a społeczeństwem. W 1975 roku uzyskał stopień doktora filozofii, broniąc rozprawy, w której analizował funkcje wiedzy naukowej w kontekście zmian społecznych.
Na początku lat 70. Dzielski rozpoczął aktywność publicystyczną, publikując teksty w krakowskim czasopiśmie „Student”. Współtworzył nieformalny klub intelektualny, skupiający filozofów, literatów i działaczy zainteresowanych diagnozą społeczeństwa PRL. Była to przestrzeń wolnej myśli, wymiany idei i krytyki systemu. Dzielski gwałtownie zyskał reputację jako przenikliwy komentator rzeczywistości. W jego tekstach pojawiały się już wówczas wątki wolności jednostki, konieczności modernizacji gospodarki oraz wartości kultury chrześcijańskiej jako fundamentu życia społecznego.
Pod koniec lat 70. Dzielski dołączył do środowiska opozycji demokratycznej. W 1979 roku opublikował w pierwszym liberalnym piśmie podziemnym „Merkuryusz Krakowski i Światowy” przełomowy tekst „Jak zachować władzę w PRL?”, w którym zaproponował radykalnie nowatorską koncepcję ugody z komunistami. Proponował, by w zamian za zrzeczenie się gospodarki socjalistycznej i otwarcie się na wolny rynek, komuniści mogli zachować władzę polityczną. W tym samym roku, pod pseudonimem Adolf Romański, ogłosił manifest „Kim są liberałowie?”, w którym jasno zdefiniował liberalizm jako postawę moralną, gospodarczą i obywatelską. Zaproponował „antykomunizm twórczy” – podejście polegające nie na walce totalnej, ale na przezwyciężeniu komunizmu przez reformy i inicjatywy oddolne.
Choć początkowo nie planował angażować się w struktury związkowe, po wybuchu ruchu „Solidarność” Dzielski gwałtownie stał się jednym z jego intelektualnych liderów. W 1980 roku został doradcą Komisji Robotniczej Hutników, a w 1981 rzecznikiem prasowym Zarządu Regionu Małopolska. Brał udział w kształtowaniu programu gospodarczego i ideowego „Solidarności”. Po wprowadzeniu stanu wojennego przez kilka tygodni się ukrywał. Od marca 1982 roku współtworzył pismo „13 grudnia”, przekształcone później w „13”, którego został redaktorem naczelnym. Równocześnie współpracował z kwartalnikiem „Stańczyk”, promując myśl konserwatywno-liberalną. Prowadził wykłady i seminaria w kościołach, klasztorach i mieszkaniach prywatnych, realizując ideę niezależnej edukacji obywatelskiej.
W latach 80. Dzielski był aktywnym inicjatorem licznych przedsięwzięć społecznych i gospodarczych. W 1984 roku, wspólnie ze Stanisławem Stommą, założył nielegalny Klub Myśli Politycznej „Dziekania”, który gwałtownie stał się jednym z najważniejszych forów debaty prawicowo-liberalnej w Polsce. Klub prowadził seminaria, spotkania i publikacje analiz politycznych. Dzielski był również promotorem idei tworzenia lokalnych towarzystw gospodarczych, co doprowadziło do powstania Akcji Gospodarczej i Krakowskiego Towarzystwa Przemysłowego. W 1987 roku został członkiem Prymasowskiej Rady Społecznej, gdzie opracowywał strategie rozwoju rolnictwa i lokalnej przedsiębiorczości.
W styczniu 1989 roku Dzielski wyjechał do Stanów Zjednoczonych na stypendium naukowe. Miał nadzieję na zebranie materiałów i dokończenie książki poświęconej przyszłości Polski. Niestety, zdiagnozowano u niego nowotwór. Zmarł 15 października 1989 roku w Bethesda w stanie Maryland. Jego śmierć zbiegła się symbolicznie z końcem epoki komunizmu. Został pochowany na Cmentarzu Salwatorskim w Krakowie. W 2007 roku pośmiertnie odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.
Poglądy i filozofia Mirosława Dzielskiego
Dla Dzielskiego wolność była nie tylko celem politycznym, ale duchową potrzebą człowieka. Uważał, iż bez wolności nie ma odpowiedzialności, a bez odpowiedzialności nie ma dojrzałego społeczeństwa. Jego rozumienie wolności nie ograniczało się do swobód obywatelskich. Dzielski podkreślał, iż wolność musi najpierw zaistnieć w gospodarce – dopiero potem można budować demokrację. Wolność gospodarcza staje się szkołą obywatelskości i samodzielności. Fundamentem etycznym tej wizji była myśl chrześcijańska: przebaczenie, poszanowanie godności, solidarność międzyludzka.
Dzielski szukał realistycznych ścieżek reformy. W jego koncepcji kompromisu z władzą nie chodziło o uznanie legitymacji reżimu, ale o praktyczny krok ku wolności. Proponował, by komuniści zachowali władzę polityczną, ale zgodzili się na liberalizację gospodarki. Miało to stworzyć przestrzeń do rozwoju klasy średniej, inicjatyw obywatelskich i wolnych mediów. W warunkach chaosu i braku legitymacji reżimu, była to propozycja racjonalna i możliwa do zaakceptowania przez obie strony.
W oczach Dzielskiego socjalizm był nie tylko systemem gospodarczym, ale przede wszystkim moralnym złem. Niszczył odpowiedzialność jednostki, promował postawę roszczeniową, demoralizował społeczeństwo. Kapitalizm był dla niego nie tylko efektywnym mechanizmem ekonomicznym, ale szkołą charakteru. Człowiek wolny ekonomicznie musi być odpowiedzialny, aktywny, samodzielny. Dzielski wskazywał, iż tylko system rynkowy pozwala jednostce czuć, iż jej los zależy od jej pracy.
Dzielski nie był anarchistą. Yznawał państwo za instytucję konieczną, ale tylko w minimalnym zakresie. Jego zdaniem państwo powinno strzec wolności, zapewniać bezpieczeństwo i przestrzegać prawa. Wszystko inne (jak edukacja, zdrowie, pomoc społeczna) powinno być domeną inicjatywy prywatnej, obywatelskiej i lokalnej. Dzielski obawiał się rozrostu aparatu państwowego, widząc w nim zagrożenie dla wolności. Dzielski był orędownikiem kapitalizmu ludowego – opartego na drobnych firmach, spółdzielniach, lokalnych przedsiębiorstwach. Uważał, iż tylko w ten sposób można nauczyć społeczeństwo zasad racjonalnego gospodarowania. Nie postulował rewolucji ani grabieży majątku państwowego, ale pokojową ewolucję. Ważniejsza od prywatyzacji była dla niego zmiana mentalności. Społeczeństwo miało budować kapitalizm od dołu, ucząc się odpowiedzialności, współpracy i przedsiębiorczości.
Dziedzictwo Dzielskiego trwa dzięki działalności Centrum jego imienia w Krakowie. Jego książki – “Odrodzenie ducha. Budowa wolności”, “Liberalizm a chrześcijaństwo”, “Duch nadchodzącego czasu” – są czytane i komentowane. Jego idee powracają w debatach o roli państwa, wolności gospodarczej i tożsamości narodowej. Jedna z krakowskich ulic nosi jego imię. Dzielski stał się symbolem inteligencji, która nie tylko krytykowała system, ale proponowała konstruktywne rozwiązania.
Mirosław Dzielski pozostaje jednym z nielicznych intelektualistów, którzy potrafili połączyć refleksję filozoficzną z działaniem praktycznym. Jego wizja liberalizmu. zakorzeniona w chrześcijańskiej etyce, skoncentrowana na wolności gospodarczej, zorientowana na kompromis i ewolucję, stanowi unikalny wkład do polskiej myśli politycznej. Dzielski nie był radykałem, ale reformistą z wizją. Pokazał, iż można być przeciwnikiem systemu, nie popadając w ideologiczną ślepotę. Jego dziedzictwo wciąż inspiruje tych, którzy wierzą, iż wolność nie przychodzi z rewolucji, ale z odpowiedzialnego działania jednostek.
Magdalena Korczak
.webp)
.webp)
